Als zorgverlener goed omgaan met laaggeletterden: 7 tips

Hoe herken en help je mensen die moeite hebben met lezen en schrijven als huisarts of medisch specialist? Kan een ketenafspraak tussen de eerste en tweede lijn daarbij nuttig zijn? Rond deze en andere vragen kwamen op 20 september circa 25 zorgverleners bijeen voor de workshop Laaggeletterdheid. “Het zou fijn zijn als je weet dat iemand laaggeletterd is.”

Ervan uitgaande dat een op de zes Nederlanders laaggeletterd is, krijgen zorgverleners dagelijks te maken met mensen die moeite hebben met lezen en schrijven. Dat geldt dus ook voor huisartsen in Zuid-Holland Noord en medisch specialisten van Alrijne Ziekenhuis, voor wie de workshop was georganiseerd door het Achterstandsfonds HMAH, Alrijne Ziekenhuis en Rijn en Duin.

Beleving van een bezoek aan de praktijk of het ziekenhuis

Na het welkomstwoord van Frans Zonneveld, voorzitter van het Achterstandsfonds HMAH, nam Harry Heijblok van trainings- en acteursbureau Hetsen & Visschers het woord. Door zich voor te doen als de introverte laaggeletterde Fons en de extroverte laaggeletterde Karel nam hij de deelnemers mee in de beleving van mensen die moeite hebben met lezen en schrijven.

Deelnemers kregen bijvoorbeeld te horen dat laaggeletterden het soms lastig vinden om digitale handelingen te verrichten, maar ook om fysiek de weg te vinden in een ziekenhuis. “Gelukkig was er een vrijwilliger die me op weg hielp.” Ook het belang om als arts alles rustig uit te leggen kwam aan de orde. “De dokter vroeg me aan het einde van een gesprek hoe ik de informatie thuis zou vertellen. ‘Dan weet ik of ik het goed heb uitgelegd’, zei de dokter. Dat vond ik fijn”, aldus ‘Karel’.

Hij gaf ook aan altijd heel vroeg op afspraken te komen. “Het tijdstip 13.21 uur is heel moeilijk voor mij.” Onder de deelnemers was er herkenning dat sommige patiënten altijd te vroeg op afspraken komen. Ook merkten de aanwezige huisartsen en medisch specialisten schaamte op, evenals de moeite die laaggeletterdheid geeft. “Je loopt altijd tegen beperkingen aan als je niet goed kunt lezen, schrijven, klok kijken etc. Dat moet een zwaar leven zijn.”

Tips voor het omgaan met laaggeletterden

Heijblok gaf verschillende tips hoe je kunt omgaan met mensen die moeite hebben met lezen en schrijven (Karel: “Laaggeletterdheid is een stom woord”):

• Normaliseren; laat een laaggeletterde weten dat hij of zij niet de enige is. ‘Sommige mensen hebben moeite met lezen en schrijven. Geldt dat ook voor jou?’
• Gebruik korte zinnen en eenvoudige woorden (op B1-taalniveau)
• Vermijd beeldspraak en jargon
• Gebruik de terugvraagmethode aan het einde van een gesprek
• Gebruik ondersteunend voorlichtingsmateriaal

Tijdens de interactie met de aanwezigen gaf Heijblok nog meer handvatten mee, zoals:

• Zeg ‘welke vragen heeft u nog?’ in plaats van ‘heeft u nog vragen?’. In het laatste geval zegt een laaggeletterde nee.
• Draai er niet omheen als arts. Je helpt iemand door moeite met lezen en schrijven te benoemen.

Ketenafspraak tussen eerste en tweede lijn

Om iemand te kunnen helpen als zorgverlener, moet je wel wéten dat een patiënt moeite heeft met lezen en schrijven. “Dan ga je anders het gesprek aan”, aldus een deelnemer. Frans Zonneveld haakte daar op in. “We willen graag dat huisartsen op een goede manier aan de tweede lijn kunnen doorgeven dat een patiënt moeite heeft met lezen en schrijven.”

Martijn van Dorp, projectleider van Alrijne Ziekenhuis: “We zoeken bouwstenen voor een ketenafspraak tussen de eerste en tweede lijn op het gebied van laaggeletterdheid. We kunnen bijvoorbeeld uitwerken of en hoe we dat in Zorgdomein registreren.” Een deelnemer merkte op: “Als medisch specialist kun je ook signaleren dat iemand laaggeletterd is. Dan zou je aan de patiënt kunnen vragen of je dat mag doorgeven aan de huisarts.”

Na een goede discussie deed Van Dorp een oproep namens de organiserende partijen om mee te denken over een ketenafspraak tussen de eerste en tweede lijn. Een oproep die we hier graag herhalen:

Wil je als medisch specialist, huisarts of praktijkondersteuner dat jij en jouw collega’s zo goed mogelijke zorg kunnen verlenen aan laaggeletterde patiënten? Denk in een werkgroep van Alrijne Ziekenhuis, Rijn en Duin en het Achterstandsfonds HMAH mee over een ketenafspraak tussen de eerste en tweede lijn! Meld je aan of stel je vraag aan Martijn van Dorp (projectleider Alrijne Ziekenhuis) via mcavandorp@alrijne.nl of aan Jacqueline Wallaart (projectleider Rijn en Duin / Achterstandsfonds HMAH) via info@achterstandsfondshmah.nl.